Μπορώ να ξεφύγω από τα ναρκισσιστικά πρότυπα των γονιών μου? 6+1 τρόποι για να ανακάμψουμε από το Νάρκισσο Γονιό.

Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια ( Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - DSM-5; APA, 2013), οι νάρκισσοι είναι συνήθως άνθρωποι συναισθηματικά απόμακροι, χωρίς ενσυναίσθηση αδιάφοροι ή/και απαθής ως προσ τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων. 

Τί μπορεί κάποιος να κάνει αν ο ένας ή και οι δύο γονείς του είναι νάρκισσοι? 

Όταν μεγαλώνουμε σε ένα περιβάλλον όπου οι γονείς μας έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά τότε συχνά κάνουμε σκέψεις αναξιότητας και μειονεξίας ενώ βιώνουμε εξίσου συχνά συναισθήματα απόρριψης, άγχους και στεναχώριας. Έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά νάρκισσων γονιών βιώνουν τόσο στην παιδική τους ζωή αλλά και στην ενήλικη περίπλοκα ψυχικά τραύματα. (Mahoney, Rockspoone, & Hull, 2016).

Μεγαλώνοντας με νάρκσισσους γονείς μαθαίνουμε στην ουσία να είμαστε εξαρτημένοι και υποχωρητικοί. Μπορούμε να αναζητάμε να ικανοποιούμε τους άλλους (people-pleasers) με σκοπό την απέλπιδα προσπάθεια μας να φαινόμαστε καλοί και να διατηρούμε αυτή την εικόνα. Μπορούμε πολύ εύκολα, γρήγορα και με ακρίβεια να αναγνωρίσουμε τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων ενώ την ίδια στιγμή να είμαστε πλήρως αποσυνδεδεμένοι από τα δικά μας συναισθήματα. 

Συνήθως έχουμε χαμηλή ή αρνητική αυτοεκτίμηση, πιστεύουμε ότι δεν αξίζουμε ενώ φοβόμαστε πολύ την κριτική, την απόρριψη και τη σύγκρουση. Άνθρωποι με εξουσία ή δύναμη συχνά μας φοβίζουν, ενώ μπορούμε να παραμελούμε τόσο την σωματική μας όσο και την ψυχική μας υγεία γιατί οι γονείς μας παραμελούσαν τις ανάγκες μας. 

Πολλές φορές κάνουμε σχέσεις με άλλους νάρκισσους γιατί έχουμε μάθει να εντοπίζουμε γνώριμες για εμάς συμπεριφορές τις οποίες νιώθουμε “οικείες” ανεξάρτητα αν βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα σκεφτόμαστε ή πιστεύουμε ότι είμαστε ανεπαρκείς και γενικότερα υιοθετούμε συμπεριφορές και σκέψεις θυματοποίησης. 

Τα παιδιά μεγαλώνοντας αυτό που έχουν ανάγκη είναι σταθερότητα, ασφάλεια, φροντίδα και κατανόηση. Δηλαδή να μπορεί κάποιος να ενδιαφέρεται για αυτά, να καταλαβαίνει τα συναισθήματα τους, να εισπράττουν σημαντικότητα και συνέπεια και να μπορούν να συνδεθούν συναισθηματικά. Για έναν νάρκισσο αυτά είναι σχεδόν mission impossible! O Maslow το 1971 (!) περιέγραφε ότι το φαγητό, η στέγη, η ασφάλεια, σταθερότητα και η αγάπη είναι η βάση της πυραμίδας των ανθρώπινων αναγκών. Και μέχρι και σήμερα το ίδιο ισχύει. 

Πολλές φορές στην ενήλικη μας ζωή όσοι μεγαλώσαμε με νάρκισσους γονείς συχνά αισθανόμαστε κολλημένοι σε πιο “παιδικά” συναισθήματα ή σκέψεις. Σκεφτόμαστε το χειρότερο σενάριο, γινόμαστε υπερευαίσθητοι, είμαστε σχεδόν μόνιμα αγχωμένοι και πυροδοτούμαστε αρνητικά σε οτιδήποτε μοιάζει (έσω και στο ελάχιστο!) με κάποιο μοτίβο των γονιών μας. Γεμίζουμε με φόβο ακαριαία όπως όταν είμασταν παιδιά και αισθανόμαστε αβοήθητοι και μόνοι. 

The Way Out

7 τρόποι να ανακάμψουμε

1. Αυτοκαταπράϋνση. Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε ότι κάτι μας πυροδότησε και χρειάζεται να ηρεμήσουμε. Πάρτε λίγο χρόνο μαζί με μια καλή ανάσα και μην κάνετε, πείτε τίποτα. Προσπαθήστε να χαλαρώστε τα χέρια σας, τους ώμους σας, το πρόσωπό σας και ξαναπάρετε μια βαθιά ανάσα. Θυμίστε στον εαυτό σας ότι δεν φταίτε για κάτι, δεν χρειάζεται να κάνετε κάτι και ότι δεν θα συμβεί κανένα μεγάλο κακό. Για να βγούμε από το κύκλο της θυματοποίησης το πρώτο βήμα είναι να το αναγνωρίσουμε ότι συμβαίνει!

2. Αναγνωρίστε το μοτίβο. Αφού έχετε ηρεμήσει (κάπως) σκεφτείτε αν αυτό που σκέφτεστε ή αισθάνεστε σας θυμίζει κάτι από τα παιδικά σς χρόνια. Αν είναι ένας τρόπος γνωστός για εσάς ή αν η κατάσταση στην οποία είστε έιναι κάπως γνώριμη. Αν υπάρχουν ομοιότητες τότε είναι πιθανό να μπλέκεστε σε έναν φαύλο κύκλο σκέψεων συναισθημάτων και συμπεριφορών που έχετε μάθει από παλιά. Στο χέρι σας είναι - για την ακρίβεια στο μυαλό σας- να αλλάξετε τον τρόπο που το σκέφτεστε εκείνη την ώρα. Μείνετε στα δεδομένα της κατάστασης και όχι στο τί πιστεύετε, νομίζετε, ή αισθάνεστε! Αμφισβητώντας τις πρώτες σας σκέψεις κάνετε τα πρώτα βήματα για να αλλάξετε το μοτίβο.

3. Διαχειριστείτε τα αρνητικά συναισθήματα και τα άλυτα θέματα. Η διαδικασία της αποθεραπείας από τα δυσλειτουργικά μοτίβα που έφτιαξα μεγαλώνοντας με νάρκισσους γονείς θα φέρει στην επιφάνεια επίπονα συναισθήματα και δυσεπίλυτα θέματα. Ως παιδιά μάθαμε να μην έχουμε αρνητικά συναισθήματα ή και αν έχουμε αυτά δεν είναι ανεκτά. Αναγνωρίζοντας λοιπόν αυτά τα μοτίβα είναι πολύ φυσιολογικό να μας σοκάρουν πράγματα να αισθανθούμε κατά τη διάρκεια της θεραπείας στεναχώρια, πόνο λύπη, φόβο και θυμό. Πολύ θυμό! Εξάλλου όλα αυτά ήταν σχεδόν απαγορευμένα ή ακατανόητα μεγαλώνοντας. 

Αντί να ντρεπόμαστε για αυτά τα συναισθήματα, να τα καταπιέζουμε ή να τα αρνιόμαστε αυτό που βοηθάει είναι να τα αναγνωρίσουμε να τα δουλέψουμε και να τα αποδεχτούμε. Εδώ είναι ίσως και το σημείο που οι περισσότεροι ζητάμε βοήθεια από κάποιον ειδικό. Και ναι, το αξίζουμε!

4. Ρωτήστε. Θυμάστε που λέγαμε ότι έχουμε μάθει να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων και δεν “ενδιαφερόμαστε” για το πώς νιώθουμε εμείς ή τί θέλουμε? Ένας τρόπος να ξεφύγουμε από αυτό είναι να ρωτήσουμε τους άλλους (για τους οποίους είμαστε έτοιμοι να θυσιαστούμε) αν όντως χρειάζονται από εμάς να κάνουμε κάτι. Μάλλον μας περιμένει μια έκπληξη. 

5. Βάλτε λειτουργικά Όρια. Πάμε στα δύσκολα τώρα (γιατί τα άλλα ήταν εύκολα!). Εφόσον έχουμε αναγνωρίσει τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας καλό είναι να θεσπίσουμε και να τηρήσουμε κάποια όρια που θα εξυπηρετούν αυτά. Αυτό μπορεί να γίνει ιδιάιτερα challenging μιας και ο γονείς μας συνήθιζαν επανειλλειμένα να παραβιάζουν τα όριά μας. Είναι σύνηθες λοιπόν να φοβόμαστε ότι αν βάλουμε όρια τότε θα προσβάλουμε ή θα θυμώσουμε κάποιον δικό μας. Ένας καλός τρόπος να προπονηθούμε σε αυτό - και η βασική του αρχή - είναι να ξεκινήσουμε να βάζουμε όρια στον εαυτό μας. Αν και έχουμε μάθει να μην πολυνοιαζόμαστε για τη δική μας υγεία, τόσο σωματική όσο και ψυχική, ένας καλός τρόπος είναι για παράδειγμα να βάλουμε ένα όριο στον εαυτό μας να τρώμε περισσότερα φρούτα ή να κοιμόμαστε πιο νωρίς το βράδυ. Κατακτώντας την προσωπική οριοθέτηση έχουμε πιο ρεαλιστική αυτοεκτίμηση, και μπορούμε πιο εύκολα να θέσουμε οριά και στους άλλους με έναν κατανοητό, ευγενικό και λειτουργικό τρόπο. 

6.  Αναπτύξτε τον Υγιή Ενήλικα.  Α τελικός στόχος της απεμπλοκής από τα μοτίβα που έμαθα μεγαλώνοντας με νάρκισσους γονείς είναι να αναπτύξω και να φροντίσω τον υγιή ενήλικα μέσα μου. Στην ουσία να “γίνω” εγώ ο λειτουργικός γονιός του εαυτού που θα μου δείχνω σεβασμό σταθερότητα, ασφάλεια, προσοχή και αγάπη. Τα πράγματα δηλαδή που μου έλειψαν ως παιδί και έχοντας πλέον τη γνώση και την ωριμότητα, μπορώ να τα παράσχω στον εαυτό μου και να φροντίσω να είναι οι ανάγκες μου καλυμμένες. Αυτό γίνεται πολλές φορές με το να αποφεύγω να εγκλωβίζομαι στους φαύλους κύκλους των μοτίβων που με είχαν μάθει γιατί έχω πλέον δομήσει πιο λειτουργικούς μηχανισμούς που υποστηρίζουν και ικανοποιούν τις ανάγκες μου. Πολλές φορές μπορώ να ακούσω και να ηρεμήσω τον παιδικό μου εαυτό που φοβάται και έτσι να καλύψω κάποιες ανάγκες μου στο εδώ και τώρα. 

7. Διορθωτικές εμπειρίες.  Έχουμε μάθει να είμαστε παραμελημένοι και να μην δίνουμε αξία στα συναισθήματα μας και τις ανάγκες μας. Έτσι πιστεύουμε ότι είναι το “φυσιολογικό”. Οι επιλογές που κάνουμε διέπονται μέσα από αυτό το φίλτρο. Άρα και τα περισσότερα πράγματα που έχουμε και κάνουμε στη ζωή μας έχουν το ίδιο χαρακτηριστικό. “Φροντίζουν” άθελα μας να μας κρατάνε παραμελημένος και ακάλυπτους. Κάνοντας καινούρια πράγματα, γνωρίζοντας νέους ανθρώπους, δοκιμάζοντας τους νέους τρόπους σκέψης βιώνω διορθωτικές εμπειρίες. Δηλαδή, βλέπω στην πράξη ότι μπορώ να μιλήσω για τα συναισθήματα μου, ότι υπάρχουν άνθρωποι εκεί έξω που ενδιαφέρονται και σέβονται τις ανάγκες μου και ότι τελικά δεν είναι και τόσο κανονικό να παραμελούνται οι ανάγκες μου. 

Η απεμπλοκή από τον νάρκισσο γονιό μου είναι μια διαδικασία που κρατάει στο χρόνο. Τουλάχιστον είναι μια εκπαίδευση η οποία χρειάζεται προπόνηση, υπενθύμιση και φροντίδα ακριβώς όπως όταν γυμναστική, παίζουμε ένα μουσικό όργανο ή μαθαίνουμε μια ξένη γλώσσα. Αν τα αφήσουμε, θα μας αφήσουν! Με την υπενθύμιση και την εξάσκηση κυριολεκτικά δημιουργούμε, ακόμη και σε μοριακό επίπεδο, νέους τρόπους αντιμετώπισης και διαχείρισης. Με αυτό τον τρόπο πράγματα που μας πυροδοτούσαν και μας εγκλώβιζαν σε δυσλειτουργικούς φαύλους κύκλους πλέον δεν έχουν επίδραση πάνω μας. Κάπως έτσι κερδίζουμε την ανεξαρτησία μας, ζούμε τη ζωή μας βάσει της δικιάς μας βούλησης και ξεφορτωνόμαστε την εξάρτηση και την ναρκισσιστική κακοποίηση.  

References

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5). Washington, D. C.: American Psychiatric Publishing.

LeDoux, J. (1996). The Emotional Brain. New York, NY: Simon & Schuster.

Määttä, M., Määttä, K., Uusiautti, S., & Äärelä, T. (2020). “She does not control me anymore but i can hear her voice sometimes”: - a phenomenographic research on the resilience perceptions of children who have survived from upbringing by a narcissistic parent. European Journal of Education Studies, 6(12), 17-40.

Maslow, A. H. (1971). The farther reaches of human nature. New York, NY: Viking Books.

Schwartz, R. C. (1995). Internal family systems therapy. New York, NY: The Guilford Press.